Ein tur med toget: Røykenviklinjen

Inspirasjon til denne meir eller mindre nyttige serien om forunderlige jernbane strekningar her i landet, dukka opp da eg var på heimveg fra Oslo i slutten av september. Medan eg satt der på den svingete og trege Gjøvikbanen, så dukka altså ideen opp.

Kva passer vel da bedre enn å ta med Gjøvikbanens sidebane til Randsfjorden, den såkalla Røykenviklinjen?
I dag er det nok få utenom dei mest jernbaneinteresserte som veit at det gikk ei eiga lita jernbane fra Jaren stasjon, via Brandbu og ned til den langstrakte innsjøen Randsfjorden.

Som med Gjøvikbanens to andre sidespor, til Skreia og Fagernes, er sjølvsagt også denne korte banestubben forlengst nedlagt. Sporet til Røykenvik opna alt i 1900, og dei første par åra var det Gjøvikbanens endestasjon. Da Gjøvikbanen stod ferdig i 1902, så vart altså den knappe sju km lange Røykenviklinjen degradert til sidebane. I dag synes det heilt uforståelig at ein skulle bygge jernbane til denne vesle grenda nede ved Randsfjorden, men for 120 år sidan hadde det ein viss meining. På Randsfjorden gikk det dampbåtar, som frakta passasjerer fra t.d. Jevnaker og da også Røykenvik, via Odnes til Dokka, og vidare mot Fagernes, Lærdal og Bergen. Slik var det å ta seg fra Øst til Vest i dei dager. 

Men dampbåtane si tid varte som kjent ikkje så altfor mange tiår, og folk fant seg andre måter å krysse landet på enn via trege tog og enda tregare båtar. Bilen og bussen utkonkurrerte begge deler fortare enn vi kunne sei "pensjonskapitalbevis". Dessutan fikk vi jo Bergensbanen, noko som kanskje er den største revolusjon i norsk samferdselshistorie nokon gang. Med den på plass, så gadd jo ikkje folk å ta dampbåter.
Passasjertala fikk seg eit oppsving under krigen, men skrifta var på veggen; Dette kunne ikkje gå bra i lengden. 
Heller ikkje godstrafikken kunne berge vidare drift, da den varierte mykje fra år til år. 
Oppsettet med direktetog fra Røykenvik til Grefsen hadde i si tid vore godt belagt, men igjen; Dette vart enkel match for bil og buss. 
I 1957 gikk siste tog, og mykje av bana vart riven i 1960.

Dersom ein køyrer nedover Randsfjorden, på FV34, så kan ein framleis sjå bygningar fra den tid det var endestasjon for Røykenviklinjen der. Ein må berre vite kva ein skal sjå etter :-)
Ellers er mykje av traseen omgjort til riksveg, og på veg mot Jaren, så køyrer ein forbi banas einaste stoppestad på Brandbu. Men igjen: Ein må nesten vite om det på førehand.

Røykenviklinjens problem var, som med så mange andre av våre nedlagte baner, at den gikk til ein stad med altfor lite befolkningsgrunnlag til å oppretthalde ei varig drift. Passasjertala var ikkje all verda fra starten av, og da Gjøvikbanen stod ferdig to år seinare, så vart det berre verre. 
I toppåra var det 50 000 passasjerer som reiste med Røykenviklinjen, og når desse fikk seg bil, så var det ikkje noko håp.

I ettertid, så synes det soleklart at Røykenviklinjen aldri burde ha vore bygd. Rett nok var det endestasjon for Gjøvikbanen ein kort periode, men skulle ei bane forbi Røykenvik ha overlevd, så måtte Gjøvikbanens trase også havna der. Som ein slags jernbanens svar på blindtarmen, så vart bana unyttig, kort og ingen vits i å ha der lenger. Muligens kunne ei omlegging til Brandbu vore noko for seg, men det er nå uansett for seint nå.

Når våre politikarar ikkje ein gang klarer å få på plass ei jernbane mellom Gjøvik og Lillehammer, 100 år etter at den vart vedtatt, så seier det seg sjølv at dei ikkje klarer å få til fire km. bane til Brandbu.